در بازار خودرو ایران، مزایده‌های متنوعی برگزار میشود؛ از مزایده خودروهای توقیفی گرفته تا خودروهای تصادفی و دولتی. اما یکی از جالب‌ترین و در عین حال تخصصی‌ترین انواع مزایده، مزایده خودرو اوراقی است. خودرو اوراقی به خودرویی گفته میشود که به دلایل مختلف از چرخه تردد خارج شده و دیگر قابل شماره‌گذاری یا استفاده در جاده‌ها نیست. این خودروها معمولاً به‌صورت مزایده‌ای توسط نهادهایی مانند سازمان اموال تملیکی یا بیمه‌ها به فروش می‌رسند تا خریداران بتوانند از قطعات سالم آن‌ها استفاده کنند. در واقع، خودروهای اوراقی گنج‌های پنهانی هستند که اگر با آگاهی خریداری شوند، می‌توانند سود خوبی برای تعمیرکاران، بازیافت‌کاران و حتی افراد عادی به همراه داشته باشند.
اصطلاح «اوراقی» یعنی خودرویی که دیگر قابلیت استفاده به‌عنوان وسیله نقلیه را ندارد. این خودرو ممکن است در تصادفی شدید آسیب دیده باشد، یا عمر مفیدش تمام شده باشد و تعمیر آن از نظر اقتصادی صرفه نداشته باشد.
در چنین شرایطی، مالک یا شرکت بیمه تصمیم می‌گیرد خودرو را اوراق کند. یعنی بدنه و قطعات آن را جدا کرده و برای استفاده مجدد از قطعات سالم، آن را به فروش بگذارد. در ایران، فروش خودروهای اوراقی معمولاً از طریق مزایده عمومی انجام میشود تا شفافیت و عدالت در قیمت‌گذاری حفظ شود.
خیلی‌ها تصور می‌کنند خودرو اوراقی همان خودرو تصادفی است، اما این دو با هم تفاوت دارند:
| ویژگی | خودرو اوراقی | خودرو تصادفی |
| امکان شماره‌گذاری | ندارد | معمولاً دارد |
| وضعیت فنی | از کار افتاده یا غیرقابل تعمیر | قابل تعمیر |
| هدف خرید | بازیافت یا استفاده از قطعات | بازسازی و استفاده مجدد |
| مجوز تردد | ندارد | دارد (بعد از تعمیر) |
بنابراین اگر هدف شما خرید خودرو برای استفاده شخصی است، خودرو اوراقی مناسب شما نیست. اما اگر به دنبال استفاده از قطعات یا فعالیت در بازار بازیافت خودرو هستید، مزایده خودرو اوراقی گزینه‌ی بسیار خوبی است.
خودروها معمولاً به دلایل زیر اوراق می‌شوند:
تصادف شدید: در تصادف‌های سنگین، ممکن است شاسی یا موتور خودرو آسیب ببیند به‌طوری که تعمیر آن مقرون‌به‌صرفه نباشد.
پایان عمر مفید: هر خودرو بعد از چند سال استفاده، از نظر فنی و زیست‌محیطی به نقطه‌ای می‌رسد که باید از رده خارج شود.
دستور پلیس راهور یا کارشناسان بیمه: گاهی خودرو به دلایل قانونی یا ایمنی اجازه تردد ندارد و تنها راه، اوراق کردن آن است.
منقضی شدن استانداردهای فنی: بعضی خودروها به دلیل آلایندگی یا نقص ایمنی، اجازه شماره‌گذاری مجدد ندارند.
برگزاری مزایده خودروهای اوراقی در ایران، کاملاً قانونی و طبق مقررات انجام میشود. معمولاً این مزایدات توسط سازمان‌های زیر برگزار میشود:
- سازمان جمع‌آوری و فروش اموال تملیکی
- پلیس راهور و ناجا
- شرکت‌های بیمه (برای خودروهای خسارتی)
- شرکت‌های خصوصی بازیافت خودرو
هر نهاد، شرایط خاص خود را برای شرکت در مزایده دارد، اما مراحل کلی تقریباً مشابه است.
شرکت در مزایده خودرو اوراقی بسیار ساده‌تر از آن چیزی است که تصور میشود. مراحل اصلی آن به این صورت است:
ثبت‌نام در سامانه مزایدات خودرو:
ابتدا باید در سامانه مزایدات خودرو ثبت نام کنید و پس از آن در وب سایت رسمی برگزارکننده مزایده (مثلاً سامانه اموال تملیکی ) ثبت‌نام کنید.
دریافت کد کاربری:
پس از ثبت‌نام و تایید مدارک، برای شما یک حساب کاربری ایجاد میشود تا بتوانید در مزایدات شرکت کنید.
مشاهده لیست خودروهای اوراقی:
در بخش مزایدات جاری، فهرست خودروهای اوراقی به همراه عکس، شماره شاسی، نوع آسیب و قیمت پایه درج شده است.
ثبت پیشنهاد قیمت:
شما می‌توانید برای هر خودرو، پیشنهاد قیمت خود را ثبت کنید. اگر بالاترین پیشنهاد را بدهید، برنده خواهید شد.
پرداخت وجه و تحویل خودرو:
پس از اعلام برنده، باید وجه مزایده را پرداخت کرده و مراحل تحویل خودرو را انجام دهید.
معمولاً شرایط خاصی برای شرکت در مزایده وجود ندارد و هر شخص حقیقی یا حقوقی می‌تواند در آن شرکت کند. تنها کافی است مدارک هویتی معتبر داشته باشید و مبلغ سپرده شرکت در مزایده را پرداخت کنید (معمولاً ۵ تا ۱۰ درصد قیمت پایه).
خودروهایی که در مزایده‌های رسمی به عنوان «اوراقی» عرضه می‌شوند، در چند دسته کلی قرار می‌گیرند. آشنایی با این دسته‌ها باعث میشود بتوانی انتخاب هوشمندانه‌تری انجام دهی.
این نوع خودروها معمولاً در تصادف‌های نسبتاً سنگین آسیب دیده‌اند، اما هنوز بخش زیادی از قطعات آن‌ها سالم است. در واقع، بدنه یا سیستم تعلیق آسیب دیده ولی موتور، گیربکس، سیستم برقی و داخل کابین قابل استفاده‌اند. خریداران حرفه‌ای معمولاً این خودروها را برای استخراج قطعات سالم می‌خرند یا در برخی موارد، برای بازسازی و فروش در بازار دست دوم از آن استفاده می‌کنند.
نکته: اگر تجربه مکانیکی داری یا با تعمیرگاه‌ها همکاری می‌کنی، این دسته از خودروها بیشترین سود را دارند.
برخی خودروها به دلایل حقوقی یا قانونی، فاقد سند رسمی یا کارت خودرو هستند. این نوع خودروها تحت عنوان «اوراقی فاقد مدارک» در مزایده‌ها عرضه می‌شوند. از این خودروها معمولاً فقط برای قطعات یدکی استفاده میشود، چون امکان شماره‌گذاری مجدد ندارند. برای مثال، اگر بدنه یک پراید بدون سند را در مزایده بخری، می‌توانی موتور، گیربکس، چراغ‌ها، صندلی‌ها و بسیاری از قطعات آن را بفروشی، اما اجازه استفاده از خود خودرو در جاده را نخواهی داشت.
این خودروها توسط نهادهای قضایی یا پلیس توقیف شده‌اند و به دلیل مشکلات حقوقی یا قاچاق، دیگر اجازه شماره‌گذاری ندارند. در بیشتر موارد، سازمان اموال تملیکی پس از طی مراحل قانونی، این خودروها را به‌عنوان اوراقی در مزایده می‌فروشد. نکته مهم این است که خودروهای توقیفی ممکن است از برندهای معتبر خارجی باشند (مثل تویوتا، بنز یا بی‌ام‌و)، اما چون مدارکشان ناقص است، تنها ارزش قطعات آن‌ها مدنظر است.
برخی خودروهای فرسوده دولتی، نظامی یا امدادی (مثل آمبولانس‌ها، خودروهای آتش‌نشانی قدیمی و خودروهای اداری) نیز در دسته خودروهای اوراقی قرار می‌گیرند. این خودروها معمولاً در وضعیت فنی قابل قبولی هستند، ولی به‌دلیل عمر بالا یا غیراستاندارد بودن برای استفاده عمومی، از رده خارج می‌شوند.
دلایل زیادی باعث شده‌اند که بازار خودروهای اوراقی در ایران طی سال‌های اخیر رونق بگیرد:
کمبود قطعات یدکی در بازار
افزایش قیمت خودرو و محدودیت واردات باعث شده بسیاری از تعمیرکاران برای تهیه قطعات، به خودروهای اوراقی روی بیاورند.
سود مناسب برای خریداران حرفه‌ای
خرید خودرو اوراقی با قیمت پایین و فروش قطعات آن به‌صورت جداگانه می‌تواند سود قابل توجهی داشته باشد.
دسترسی شفاف از طریق مزایده‌های آنلاین
با راه‌اندازی سامانه‌هایی مانند سامانه مزایداتت خودرو، همه افراد می‌توانند به‌صورت آنلاین در مزایدات رسمی شرکت کنند.
خرید خودرو اوراقی می‌تواند هم فرصت باشد و هم ریسک. در این بخش، نگاهی دقیق‌تر به مزایا و معایب آن می‌اندازیم:
قیمت خودروهای اوراقی معمولاً بین ۳۰ تا ۷۰ درصد کمتر از قیمت خودرو سالم است. این موضوع برای کسانی که قصد خرید برای قطعه‌برداری دارند، فوق‌العاده است.
در بسیاری از خودروهای اوراقی، بخش زیادی از قطعات (مثل موتور، جعبه‌دنده، فرمان، سیستم تهویه، درب‌ها و چراغ‌ها) کاملاً سالم هستند و می‌توانند در خودروهای دیگر استفاده شوند.
کارگاه‌های تعمیر خودرو، مراکز بازیافت و حتی فروشگاه‌های قطعات یدکی، از خریداران اصلی این خودروها هستند. خرید هوشمندانه در مزایده می‌تواند بازگشت سرمایه بالایی داشته باشد.
برخلاف معاملات غیررسمی، مزایدات خودرو تحت نظارت نهادهای رسمی برگزار می‌شوند و اطلاعات خودرو، قیمت پایه و شرایط دقیق خرید به‌صورت عمومی در سایت منتشر میشود.
یکی از مهم‌ترین نکات این است که خودروهای اوراقی قابل استفاده در جاده نیستند. بنابراین، اگر هدفت استفاده شخصی است، این خودروها مناسب نیستند.
حمل خودرو اوراقی از محل مزایده تا مقصد نهایی می‌تواند هزینه‌بر باشد، به‌ویژه اگر خودرو فاقد چرخ یا سیستم حرکتی باشد.
بازار فروش خودرو اوراقی محدود است و اگر در انتخاب خود دقت نکنی، ممکن است مدتی طول بکشد تا قطعات آن را بفروشی.
برخی قطعات ممکن است در ظاهر سالم باشند اما از نظر عملکردی مشکل داشته باشند. بنابراین بهتر است قبل از خرید، از کارشناس فنی یا مکانیک مورد اعتماد کمک بگیری.
قبل از شرکت در هر مزایده خودرو اوراقی، باید از جنبه حقوقی ماجرا آگاه باشی تا در آینده با دردسر مواجه نشوی.
پس از برنده شدن در مزایده و پرداخت وجه، سازمان برگزارکننده برای شما برگه انتقال یا فاکتور رسمی صادر می‌کند. این برگه به منزله سند مالکیت قانونی خودرو است و با آن می‌توان قطعات خودرو را بفروشید یا در مراکز بازیافت تحویل دهید.
در برخی خودروها ممکن است مدارکی مانند کارت ماشین یا سند وجود نداشته باشد. در این صورت، تنها با برگه فروش رسمی سازمان می‌توانید قطعات را جابه‌جا کنید. خودروهای فاقد مدارک به هیچ وجه نباید در جاده حرکت کنند، چون این کار از نظر قانونی تخلف محسوب میشود.
بعد از تحویل خودرو اوراقی، مسئولیت هرگونه استفاده غیرمجاز از آن بر عهده خریدار است. بنابراین، اگر خودرو را برای قطعه‌برداری می‌خرید، حتماً فرآیند اوراق رسمی در مراکز مجاز بازیافت را انجام دهید.
خودروهایی که از سوی شرکت‌های بیمه به مزایده گذاشته می‌شوند، معمولاً فاقد بیمه‌نامه فعال هستند. خریدار حق ندارد از خودرو برای تردد استفاده کند، مگر آنکه مراحل شماره‌گذاری قانونی (در موارد استثنایی) طی شده باشد.
خرید خودرو اوراقی بدون آگاهی فنی می‌تواند زیان‌آور باشد. به همین دلیل، پیش از شرکت در مزایده، باید بتوانید خودروی مناسب را از میان ده‌ها گزینه تشخیص دهی. در ادامه مهم‌ترین نکاتی که باید در بررسی خودرو اوراقی در نظر بگیری را بیان میشود:
اولین نکته در تشخیص خودرو اوراقی مناسب، بررسی وضعیت شماره شاسی و موتور است. اگر شماره‌ها مخدوش یا ناخوانا باشند، احتمال دارد خودرو سابقه سرقت یا قاچاق داشته باشد. در این صورت، حتی اگر در مزایده رسمی فروخته شود، ممکن است در آینده هنگام انتقال قطعات یا فروش آن‌ها دچار دردسر شوید.
توصیه حرفه‌ای: همیشه قبل از خرید، شماره شاسی (VIN) را از طریق سامانه پلیس راهور استعلام کنید.
حتی در خودروهای اوراقی هم تفاوت زیادی بین وضعیت‌ها وجود دارد. برخی خودروها در اثر تصادف شدید از وسط نصف شده‌اند، اما برخی فقط بخش جلویشان آسیب دیده است. در این حالت، خودروهایی که سیستم موتور و برق آن‌ها سالم است، ارزش خرید بیشتری دارند.
برای ارزیابی فنی، به این نکات توجه کنید:
- سالم بودن موتور (بدون شکستگی یا سوختگی)
- سلامت سیستم برقی
- وضعیت جلوبندی و تعلیق
سالم بودن درب‌ها، صندوق، داشبورد و قطعات تزئینی
هرچه مدل خودرو جدیدتر باشد، قطعات آن در بازار ارزش بالاتری دارند. برای مثال، خرید خودرو اوراقی مدل ۱۴۰۰ بسیار به‌صرفه‌تر از مدل ۱۳۸۰ است، چون قطعات آن هنوز در بازار تقاضای بالایی دارد.
سه قطعه‌ای که بیشترین ارزش را در خودرو اوراقی دارند عبارتند از:
- موتور
- گیربکس
- ECU (واحد کنترل الکترونیکی)
اگر این سه قطعه سالم باشند، حتی خرید خودرو با بدنه آسیب‌دیده هم کاملاً به‌صرفه است.
در مزایده‌های حضوری، معمولاً بازدید قبل از مزایده امکان‌پذیر است. بهتر است حتماً با یک کارشناس مکانیک یا صافکار مجرب همراه شوید. چشم حرفه‌ای او می‌تواند در چند دقیقه تشخیص دهد که آیا خودرو ارزش خرید دارد یا نه.
شرکت در مزایده خودرو اوراقی فقط به شانس بستگی ندارد؛ تجربه و دقت، دو عامل کلیدی برای موفقیت هستند. در ادامه، ترفندهایی را مرور می‌کنیم که برندگان حرفه‌ای همیشه رعایت می‌کنند
قبل از شرکت در مزایده، قیمت قطعات خودرو را در بازار آزاد بررسی کن. برای مثال، اگر می‌دانی موتور سالم یک پژو ۴۰۵ حدود ۴۰ میلیون تومان ارزش دارد و خودرو اوراقی آن در مزایده با قیمت پایه ۳۰ میلیون عرضه میشود، احتمال سود بالاست.
در بعضی ماه‌ها، به‌خصوص پایان سال یا بعد از تعطیلات، تعداد شرکت‌کنندگان کمتر است و احتمال برنده شدن با قیمت پایین‌تر افزایش می‌یابد. سازمان اموال تملیکی معمولاً مزایدات خود را به‌صورت ماهانه برگزار می‌کند، پس بهتر است در بازه‌های زمانی کم‌رقابت شرکت کنید.
در هر استان، شرایط مزایده‌ها متفاوت است. ممکن است یک خودروی مشابه در تهران با قیمت بالا فروخته شود، ولی همان مدل در اصفهان یا شیراز با قیمت پایین‌تر. اگر بتوانی از چند مزایده هم‌زمان مطلع شوی، شانس خرید ارزان‌تر را خواهید داشت.
در هر مزایده، شرایط خاصی نوشته شده است؛ مثل نحوه پرداخت وجه، زمان تحویل، یا هزینه‌های حمل‌ونقل. پیشنهاد میشود همیشه پیش از ثبت پیشنهاد قیمت، فایل PDF شرایط مزایده را مطالعه کنی تا دچار اشتباه یا هزینه‌های پنهان نشوید.
در کنار سود اقتصادی، خرید خودرو اوراقی به محیط زیست هم کمک می‌کند. بسیاری از فلزات، پلاستیک‌ها و شیشه‌ها در فرایند بازیافت مجدداً استفاده می‌شوند. به همین دلیل، دولت از خریداران خودروهای اوراقی حمایت می‌کند تا از بازیافت اصولی قطعات و کاهش ضایعات اطمینان حاصل شود.
مزایده خودرو اوراقی فرصتی است برای افرادی که نگاه حرفه‌ای به بازار خودرو دارند. این خودروها هرچند قابل استفاده در جاده نیستند، اما از نظر اقتصادی و صنعتی، ارزش بالایی دارند. چه به عنوان تعمیرکار، چه خریدار سرمایه‌گذار یا فعال حوزه بازیافت، می‌توانی از طریق مزایده‌های رسمی به خودروهایی دست پیدا کنی که قیمت آن‌ها بسیار کمتر از بازار است.
برای موفقیت در خرید خودرو اوراقی:
- همیشه قبل از شرکت در مزایده، خودرو را از نظر فنی بررسی کن.
- قیمت قطعات خودرو را در بازار بسنج.
- هیجانی تصمیم نگیر و از تجربه افراد حرفه‌ای استفاده کن.
